'A remarkable renaissance'

Hoe was het om dit stuk te vertalen?
Vertalen is een ambachtelijke bezigheid. De moeilijkheid bij dit stuk lag wat mij betreft niet zozeer in de taal zelf, als wel in de herhalingen van argumenten. Priestley heeft het stuk in één week geschreven, gedreven en vastberaden. Daardoor komt het stuk soms wat drammerig over. Ons door Netflix-series geoefende brein is tegenwoordig veel beter in staat dan zeventig jaar geleden om een min of meer complexe fictieve werkelijkheid aan te kunnen. De uitdaging was dus om hier en daar wat te schrappen, zonder het stuk geweld aan te doen.

Waarom is het stuk zo weinig gespeeld in Nederland?
Wellicht omdat het niet zo makkelijk onder te brengen is in een genre. Het is een beetje een detective, maar niet helemaal. Ook zou je kunnen denken dat in ons land het klassenverschil nooit zo’n thema is geweest als in Groot- Brittannië. Maar het is eigenlijk verrassend hoe actueel het stuk is als je door de kostuums heen kijkt en hoe slim Priestley het geschreven heeft.

Wat is er dan zo slim van Priestley?
Hij schreef het stuk in 1945, maar het speelt zich af in 1912. Hij wilde een tijdperk laten zien, waarnaar je volgens hem niet terug zou moeten verlangen, waarin werkende vrouwen in de slechtst denkbare positie verkeren, waarin de kloof tussen arm en rijk onoverbrugbaar is en waarin geen gezondheidszorg of sociale voorzieningen zijn. Door het stuk in de tijd vóór de twee wereldoorlogen te situeren, gaf hij de toeschouwers de gelegenheid na te denken over wat voor samenleving ze prefereerden. Gaan we terug naar hoe het vroeger was, of gaan we vooruit? Dat lijkt tegenwoordig misschien een overbodige vraag. Maar als je naar de arbeidsomstandigheden van bijvoorbeeld fietskoeriers kijkt, de mensen die jouw avondeten bezorgen, of naar grote winkelketens die kleding in lage-lonen-landen laten maken, dan is 1912 helemaal niet zo ver weg. Verder gaat het stuk over het uiteenvallen van een familie, over schuld en schaamte of het ontbreken daarvan en over het ontluisterende moment waarop jonge mensen hun ouders zien in hun meest kleine, lelijke gedrag. Daarbij heeft het stuk een bepaalde drive. Je wil weten wat er gebeurd is en wie het (of tenminste wat) gedaan heeft en als je denkt dat je het helemaal snapt, komt Priestley nog met een verrassend einde, waarin de tijd een onverwachte manoeuvre maakt.

Dat bedoel ik met slim. Het stuk boort een heleboel verschillende aspecten van het leven aan.

Priestley heeft trouwens een preoccupatie met het fenomeen ‘tijd’. Dat zie je ook in zijn stuk Time and the Conways. In dit stuk spelen het eerste en laatste bedrijf in 1919 en toont het middelste bedrijf hoe de situatie van de familie Conway zal zijn in 1937. In het eerste bedrijf is de stemming feestelijk en hoopvol, net als in ons stuk. In het laatste bedrijf zien we dat de kiem voor latere mislukkingen op die feestelijke middag al aanwezig is. Dit stuk wordt, samen met o.a. De Inspecteur en het dode meisje gerekend tot zijn ‘ time plays’. Priestley beweert dat het heden, het verleden en de toekomst tegelijk ervaren kunnen worden. De meeste mensen kunnen de tijd echter alleen als een lineair gegeven beschouwen. In De Inspecteur en het dode meisje, speeltPriestley dan ook een verrassend spel met ons beperkte tijdsbegrip.

Worden Priestley’s stukken in Groot-Brittannië nog gespeeld?
Meer dan dat. The Guardian spreekt van een remarkable renaissance als het gaat over Priestley’s werk. Hij is weer helemaal in de mode. Lange tijd werd hij gezien als famous grumbling patriot, misschien een wat stoffige kwalificatie, maar hij gold tegelijkertijd ook altijd als een soort advocaat van het gezonde verstand en van de gewone man. Daarom spreekt hij ons nog steeds aan.

Ik denk dat dit stuk ons op heldere en confronterende wijze laat nadenken over de gevolgen van ons handelen. Dat is in zulke verwarrende tijden als de onze misschien helemaal niet zo verkeerd. 

*mopperend